New York'ta Alzheimer hastalığı araştırmaları yürüten Dr. Barry Reisberg tarafından geliştirilen bu kılavuz, Alzheimer hastalığının evresini belirlemek için dünya çapında profesyoneller tarafından kullanılmaktadır.
Aşama 1-3 bunama öncesi aşamalardır, 4-7 aşamaları ise bunama aşamalarıdır. Beşinci aşama, bir kişinin artık yardımsız yaşayamayacağı noktadır.
Alzheimer'ın son aşaması nedir? En zor aşama hangisidir? Aşamalar ne kadar sürer? İşte ayrıntılar...
Alzheimer nedir?
Alzheimer hastalığı, kronik ve ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır. Yaşlı nüfusta bunamanın en yaygın nedenidir. 65 yaş üstü nüfusun yaklaşık yüzde 5'inin ve 85 yaş üstü nüfusun yaklaşık yüzde 20'sinin etkilendiği tahmin edilmektedir.
Adını 1900'lerin başında özelliklerini ilk kez tanımlayan Alman nörolog Alois Alzheimer'dan alan bu hastalık, beyin hücrelerini yok eden, bilişsel işlevlerin (hafıza, akıl yürütme ve dil) geri döndürülemez şekilde bozulmasına neden olan ilerleyici bir dejeneratif süreçle ortaya çıkar.
Alzheimer hastalığının kökenindeki neden, henüz bilinmeyen nedenlerle bazı insanların yaşamının bir noktasında beyinlerinde beta amiloid maddesinin öncü proteini olan bir proteinin metabolizmasındaki değişikliktir. Beta amiloid, beyinde yavaşça biriken ve ilerleyici nöronal ölüme yol açan nörotoksik bir maddenin oluşumuna yol açar.
Alzheimer vakalarının yüzde 5'inden azı, bir genin varlığından kaynaklanır. Alzheimer'ın ailesel formları, 40 yaşından önce bile başlayabilir. Vakaların geri kalan yüzde 95'i genetik dışı faktörler nedeniyle ortaya çıkar.
Alzheimer'ın belirtileri
Alzheimer hastalığının belirtileri kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilir. Dikkat edilmesi gereken en erken belirti hafıza kaybıdır. Hafıza kaybı başlangıçta hafif ve saptanamayan bir biçimde, sonra yavaş yavaş daha belirgin ve şiddetli bir hal alır.
Zamanla daha da önemli hale gelen hafıza kaybı, genellikle aşağıdaki gibi diğer bozukluklarla beraber ilerler:
- Normal günlük aktiviteleri gerçekleştirmede zorluk,
- Konuşma bozuklukları,
- Bazı kelimeleri unutma,
- Mekana uyun sağlama sorunları,
- Zamansal oryantasyon bozukluğu,
- Depresyon,
- Uyku bozuklukları
- Davranış bozuklukları,
- Eskiden sevilen aktivitelere ilgi kaybı.
Alzheimer'ın 7 aşaması
Alzheimer hastalığının ne kadar hızlı ilerlediği kişiden kişiye değişir, ancak ilerleme 4 ila 20 yıl arasında değişebilir. Alzheimer hastalığı hem birey hem de aile için zorlu bir hastalıktır. Sırada ne olduğunu anlamak, herkesin mümkün olduğunca hazırlanmasına yardımcı olabilir.
İşte Alzheimer'ın 7 aşaması.
1. Normal davranış (görünür bunama yok)
Alzheimer hastalığının ilk belirtilerini görmek zor olabilir, çünkü hasar beynin derinlerinde başlar ve hafızayı veya davranışı hemen etkilemez. Hastalığın erken belirtileri, beyindeki kan akışındaki değişiklikleri tespit eden bir tarama ile görünebilir. Doktorlar, Alzheimer hastalığını ilk aşamadaki bir kişinin sorunsuz geçebileceği sözlü ve görsel muayeneler kullanarak test edebilir.
2. Çok hafif bilişsel gerileme (yaşa bağlı hafıza problemleri)
65 yaş üstü insanların yarısından fazlası hafıza problemleri yaşar. Bu belirtilere sahip ileri yaştaki insanlar, 5-10 yıl önceki gibi isimleri artık hatırlayamadıklarını söyler. Genellikle bir şeyleri daha önce nereye koyduklarını hatırlayamazlar ve konsantrasyon ve doğru kelimeyi bulma ile ilgili sorunlar yaşarlar.
3. Hafif bilişsel gerileme
Bu aşamadaki insanlar göze çarpmayan, ancak günlük temas halinde olan insanlar tarafından fark edilen eksiklikler gösterir. Aynı sorular sorulur ve planlama ve konsantre olma yeteneği azalır. Bu aşamadaki kişiler çalışıyorsa, iş performanslarında bir düşüş olur ve bilgisayarda çalışmak gibi yeni aktiviteleri öğrenmek onlar için çok daha zordur. Bu aşamada olan çoğu insan, bariz bunama belirtileri geliştirir ve bu aşamada harcanan zaman genellikle 7 yıldır.
4. Orta düzeyde bilişsel gerileme
Alzheimer hastalığının teşhisi bu aşamada önemli bir doğruluk payıyla yapılabilir. Para yönetimi, yemek hazırlama ve markete gitme gibi günlük yaşam aktivitelerine katılma yeteneği azalır. Haftanın gününü, ayı veya mevsimi hatırlamada veya akraba ziyaretini veya tatile gitmeyi unutmada bariz hatalar yaşanabilir. Hastalar bu aşamada tam güncel adreslerini hala hatırlayabilirler. Bu aşama genellikle yaklaşık 2 yıl sürer.
5. Orta derecede şiddetli bilişsel gerileme
Bu aşamadaki karakteristik değişiklikler, günlük yaşamın temel aktivitelerinde eksikliklerdir. Bu, hava durumuna veya günlük duruma göre uygun kıyafet seçme yeteneğinde bir azalma ile kendini gösterir. Bazı hastalar, değiştirmeleri hatırlatılmadığı sürece her gün aynı kıyafetleri giymeye başlar. Hastalar artık topluluk içinde bağımsız olarak gezinemezler. Öfke ve şüphe yaygındır. Bu aşamadaki insanlar genellikle önemli olayları hatırlayamazlar. Hasta belirli durumlarda tam adresini hatırlayabilir, ancak bazı durumlarda hatırlayamaz. Bu aşamanın ortalama süresi 1,5 yıldır.
6. Şiddetli bilişsel gerileme
Bu aşamada günlük yaşamın temel aktivitelerini gerçekleştirme yeteneği tehlikeye girer. Çoğu zaman, hastalar kıyafetlerini ters giyebilecekleri, kollarını doğru kola takmada zorluk çekebilecekleri veya yanlış sırada giyinebilecekleri için düzgün giyinme konusunda yardıma ihtiyaç duyar. Hastalar bağımsız olarak tuvalete gitme yeteneğini kaybeder. Hastanın bilişsel gerilemesi o kadar büyüktür ki, karısını annesiyle karıştırabilir veya başka bir şekilde yanlış tanıyabilir veya yakın aile üyelerinin kimliğinden emin olamaz. Bu aşamanın sonunda konuşma yeteneği azalır. Hastalar içinde bulundukları koşullara ilişkin korku, hüsran ve utanç nedeniyle, sıklıkla sözlü patlamalar ve tehditler, hatta şiddet içeren davranışlar geliştirirler. Hastalar artık bağımsız olarak yaşayamadıkları için genellikle yalnız kalma korkusu geliştirir. Tedavi, uygun faaliyetler ve hastalığın hasta üzerindeki psikolojik etkisinin yanı sıra ilaç tedavisi konusunda danışmanlıkla ilerler. Altıncı aşama genellikle yaklaşık 2 yıl sürer.
7. Çok şiddetli bilişsel gerileme (Alzheimer'ın son aşaması)
Bu aşmada konuşma yeteneği sadece birkaç kelime ile sınırlıdır. Hastalar yürümek için yardıma ihtiyaç duyar ve düşmeden oturmak için desteğe ihtiyaç duydukları ölçüde hareketsiz hale gelir. Bu aşama ilerledikçe hastalar gülümseme ve başlarını bağımsız olarak tutma yeteneklerini kaybeder. Demansın son aşamasının süresi, hasta için bakımın kalitesine ve başlangıcına bağlıdır, ancak birkaç yıla ulaşabilir. En yaygın ölüm nedeni pnömonidir. Diğer bir yaygın ölüm nedeni, enfekte bası yaralarıdır. Yedinci evredeki Alzheimer hastaları inme, kalp hastalığı ve kanser dahil olmak üzere yaşlılardaki tüm yaygın ölüm nedenlerine karşı daha savunmasız hale gelir.